«Naufragis» (Ναυάγια) Andreas Karkavitsas Traducció: Enrique Íñiguez Rodríguez Il·lustració: Joseph Mallord William Turner

Naufragis

     Només arribàrem a İstinye, el capità Xirikhis agarrà la xalupa i corregué a l'oficina telegràfica. Feia dos dies que li consumia el temible dubte. A trenta milles de l'estret s'havia topat amb l'«Arcàngel», la seua segona goleta, en què estaven de pilot i escrivent el seus dos germans. No havien acabat d'acomiadar-se i de parlar dels seus carregaments i nòlits quan els va separar una zelosa tempesta. Finalment va aconseguir endreçar el nostre vaixell i passarem un dia sencer, amb la nit, a la deriva en alta mar. Però només vam entrar al Bòsfor buscà a tots els ports, regirà tots els golfs, preguntà a tots els barquers, els pilots i fins i tot els compares i les comares; però no va esbrinar res sobre l'«Arcàngel». Què hauria passat? Estaria resguardat en alguna part? Hauria aconseguit endreçar-se també o hauria acabat contra les roques? I si haguera encallat el vaixell, s'haurien salvat els seus germans al menys? No fa res més que pensar això i te la cara ombrívola, el cor tremolós.

     Quan va arribar a l'oficina telegràfica oblidà per un moment el seu dolor front a la imatge que va vore al seu voltant. Baix a l'estreta entrada, amunt de les corcades escales i encara més amunt sobre els terres sense agranar hi havia una multitud nerviosa com ell; dones, homes, xiquets que esperaven descobrir mitjançant el cable la sort dels seus: uns dels seus amics, altres dels seus familiars i altres del seu patró. I este contava fred i insensible, amb la seua veu invariable, incessables penes i calamitats. Nomenava ofegats, llistava dures morts, enumerava naufragis, pèrdues materials, esborrava somnis, destruïa alegries i esperances amb la força del vent huracanat. I a cada estona allí als terres, a les escales i a l'estreta entrada se sentien laments, s'escoltaven plors, es veien cossos desmaiant-se, amargues queien les llàgrimes.

     El capità Xirikhis no podia patir més el seu dubte. Tenia pressa per saber la seua pròpia fortuna, per sentir la veu del cable, si parlaria d'alegries o de morts. Apartà indiferent la gent a dreta i esquerra, pujà les escales de dos en dos, arribà amb dificultat a la finestreta i preguntà amb veu tremolosa:

     —De l'«Arcàngel»... la goleta... en sap alguna cosa?

     —Res —li respon secament el telegrafista.

     —Res! Com pot ser això? —torna a preguntar—. S'anomena «Arcàngel»; té delfins com a ensenya... porta una cofa al pal de messana. Construït a les Spetses.

     I fixa una mirada estranya sobre la cara de l'empleat, escoltant les xiulades seques i curtes, com el petament de qui té fred, de la màquina. Les entranyes li bullen, els taulons del terra desapareixen sota els seus peus; se sent a un pas de desmaiar-se. Però no es mou del lloc: no mou ni per un moment els ulls de damunt del seu espill vivent. Al final este alça els ulls, se'l mira un moment i diu amb veu indiferent:

     —Sí... «Arcàngel». S'ha perdut en tal part de la costa europea del Bòsfor. Partit en dos; la popa va escollar amb les roques amb dos xicons a dins... Els xicons estan vius.

     Vius! El capità s'endreça.

     —Els seus noms? —diu al empleat amb veu suau, com acariciant les paraules—. No podríem saber els seus noms?

     —Petros i Iannis —li respon al poc l'empleat, sense cap expressió als ulls.

     Beneit siga el senyor! Petros i Iannis són els noms dels seus germans. Vius doncs els dos. Vius ells, esberles el vaixell acabat de fer! Beneit siga el senyor encara una altra volta! Que visquen i ja en faran un altre més gran i bonic. Li ofereix amb alegria cinc purs a l'empleat; li dóna un real de plata com propina a l'assistent; consola amb veu dolça les cares afligides: «No passa res; tots estan bé, tot bé». Però vol buidar el got de l'alegria d'un sol glop. No vol vore res obscur en la joiosa imatge de sa vida.

     —De quina edat eren els xicons? —torna a preguntar.

     L'empleat es regira en la cadira, ja li està tocant el nas! Al voltant se senten veus, impacients, els uns espenten als altres; volen traure'l de la finestreta. Ja sap que els seus germans estan vius, no li basta? Hi ha més gent preocupada pels seus, que no saben encara res de res. Que vinguin ells i pregunten també! Però el capità, egoista, no es mou del lloc. Ja ha obert la marmòria porta de la vida, vol poder gaudir la seua mirada.

     —Quina edat? —pregunta vehement.

     —Deu-dotze anys —respon aquell reclinat sobre l'aparell.

     Desesperança de nou. Els seus germans no són tan menuts. Tenen de vint-i-cinc cap amunt. Afligit i a punt de plorar es mou de la finestreta, baixa les escales trontollant-se, ix per l'entrada, agarra un vaporet i arriba al barri de Therapià. D'allí, a cavall arriba fins a Ai-Yorgui i s'apropa a la costa. La seua mirada es ombrívola: plora i plora sense pausa. El sol encara joguineja amb un cel que va tornant-se safir. La mar, com un llac, s'estén fins a l'horitzó. Els camps florits escampen la seua fragància. Però la costa li mostra un cementeri de punta a punta. Cada roca es també un nínxol. Allà on mire, destrucció i descomposició. Vaixells fets trossos, barques mig partides, cordes, pals, ensenyes, imatges, paelles, plats, cremadors d'encens, brúixoles, decoracions. I junt a ells mans, cames, cossos sense cap, caps sense cos, calaveres buides, cabelleres perdudes entre les esquerdes, cervells rebentats contra les roques. Diries que una ciutat mòbil s'ha emprenyat, estenent-se sota la severa mirada de Déu i ha deixat morir tota la seua vida i riquesa. Un pesquer menut, d'allò més bonic el pobre, encara amb les veles i eixàrcies, semblava navegar pels aires. I no obstant això estava enganxat dalt d'una roca, amb les dents desiguals de les pedres clavades al fustam de la quilla; i el fustam de la quilla estava desesperançadorament encallat entre els ixents de les pedres. Ni aigua ni aire podien passar entre ell. I un gos lligat a proa feia mirades enfurides, mossegava la fusta, rosegava la cadena, s'arrancava i movia la cua amb violència i, mirant a l'alta mar, udolava i udolava com si l'increpara per haver-lo deixat viu mentres que els seus amos se'ls havia endut l'huracà.

     Encara va fer uns pocs passos més el capità i de sobte es trobà front al seu vaixell. Havia de ser fusta seua, per què li parlara a l'ànima i la reconeixeren els seus ulls en la situació en què es trobava. Ni pals, ni veles, ni bots hi quedaven ja. Només la proa, oberta en canal, que s'aguantava en dos mitats. I al seu voltant una amarga comitiva fúnebre: més fusta esberlada, rems i lones; més quilles mig menjades, més timons i costelles i creus. I una altra comitiva encara més amarga al voltant! Veu el contramestre mort a un costat; veu els mariners repartits més enllà, uns contra les roques, altres mig escampats per la sorra, altres joguet de l'aigua, esput i assot de la mar. I sobre els cadàvers bufats, rient-se i jugant, les aus carronyeres ben assegudes enfonsaven els pics en la carn morta, menjaven i mastegaven golosament; només en sentir el capità acostant-se s'enlairaren grallant com queixant-se per haver-los espatllat el banquet.

     Comença ara la més terrible tortura del capità. Eixos cadàvers mostren que els seus no poden estar massa lluny. Voldria córrer, buscar per arreu, però no hi gosa. Alguna cosa al seu interior s'ho impedeix, li deixa els peus clavats al terra. Però el coratge acaba guanyant i va rebuscant entre els cossos fins a donar amb la major part dels seus germans. L'un té el cap trossejat, a l'altre li falten les dos cames a l'altura dels genolls. Si no s'ho diguera l'ànima, els seus ulls mai els reconeixerien, al igual que la goleta. Però s'ho deia, i massa bé que els reconeixia. I aleshores va tornar els ulls; ni està plorant ni semblen commoguts. Només miren la mar amb gravetat. De sobte el seu puny s'alça i cau amb violència dins de la mar, que retrocedeix una mica, com si s'haguera esglaiat.

     Després es gira i besa tendrament els seus germans. Els acaricia els cossos amb suavitat, com temorós de despertar-los; i els conta secrets a cau d'orella, potser un consol, potser una llunyana promesa. Després agarra la navalla i els cava una tomba. S'estigué barallant com una hora amb la sorra. La va obrir bé i primerament hi col·locà els seus germans, després el contramestre i després els mariners; damunt hi posà pedres i cairells. Finalment va refer el seu camí fins a Therapià. Agarra el vaporet, arriba de nou a la seua goleta.

     —Tot preparat? —pregunta a l'escrivent.

     —Tot preparat.

     —Lleveu àncores!

     El capità Xirikhis, sense dir paraula, va ocupar taciturn el seu post al castell de popa i continuàrem el viatge.

Andreas Karkavitsas
(Ανδρέας Καρκαβίτσας)
(Lechaina, Grècia, 1866 – Marusi, Grècia, 1922)
«Naufragis»
De Paraules de proa, 1889

Il·lustració:

"Naufragi"
Joseph Mallord William Turner
(Covent Garden, Londres, 1775 - Chelsea, 1851)

Traducció:
Enrique Íñiguez Rodríguez
(Villena, L'Alt Vinalopó, 1987)
«Naufragis»
de l'obra:

«Ναυάγια»

Andreas Karkavitsas
(Ανδρέας Καρκαβίτσας)

     Μόλις αρράξαμε στη Στένη ο καπετάν Ξυρίχης επήρε τη βάρκα κ' έτρεξε στο τηλεγραφείο. Δύο ημέρες τόρα φριχτή τον ετυρανούσε αμφιβολία. Τριάντα μίλια έξω από το Μπουγάζι αντάμωσε τον «Αρχάγγελο» δεύτερο μπάρκο του, που ήσαν μέσα κυβερνήτης και γραμματικός τα δύο αδέρφια του. Δεν επρόφτασαν να καλοχαιρετηθούν, να ειπούν για το φορτίο και τον ναύλο τους και ζηλότυπος τους εχώρισεν ο χιονιάς. Εκατόρθωσε τέλος να ορθοπλωρίση το δικό μας και ολόκληρο ημερονύχτι εθαλασσοδαρθήκαμε στ' ανοιχτά. Μα όταν εμπήκε στον Βόσπορο έψαξε όλα τα λιμάνια, εγύρισε τους κόρφους, ερώτησε όλους τους βαρκάρηδες, τους πιλότους, ακόμη τους κουμπάρους και τις κουμπάρες, αλλά τίποτα δεν είπαν για τον «Αρχάγγελο». Τι να έγινε; Εφυλάχθηκε πουθενά; επρόφτασε να ορθοπλωρίση κ' εκείνος ή έπεσε απάνω στους βράχους; Και αν ετσακίσθηκε το μπάρκο εσώθηκαν τουλάχιστον τ' αδέρφια του; Όλο τέτοια συλλογίζεται κ' έχει συγνεφωμένο το μέτωπο, τρέμουλο έχει στην καρδιά.

     Όταν έφτασε στο τηλεγραφείο εξέχασε μια στιγμή τον πόνο του εμπρός στην εικόνα που είδεν ολόγυρα του. Κάτω στη στενόχωρη αυλή, απάνω στις σαρακωμένες σκάλες και παραπάνω στ' ασάρωτα πατώματα κόσμος σαν αυτόν ανήσυχος, γυναίκες, άντρες, παιδιά, επρόσμεναν να μάθουν από το σύρμα την τύχη των δικών τους· ποιος του φίλου, ποιος του συγγενή, ποιος του προστάτη του. Κ' εκείνο κρύο, ασυγκίνητο εσώριαζε με τη φλύαρη γλωσσά του ακατάπαυστα πένθος και θλίψι περίγυρα. Ωνόμαζε πνιγμούς, εμετρούσε σκληρούς θανάτους, έλεγε ναυάγια, περιουσίας χαμούς, ονείρων σβύσιμο, εσυνέπαιρνε χαρές κ' ελπίδες με την ορμή αγρίου και καταστρεφτικού δρόλαπα. Και κάθε λίγο απάνω στα πατώματα, στις σκάλες κάτω και παρακάτω στη στενόχωρη αυλή θρήνοι ακούονταν, λυγμοί αντηχούσαν, κορμιά έπεφταν λιπόθυμα, καυτήριο εκυλούσε το δάκρυ.

     Ο καπετάν Ξυρίχης δεν ημπορούσε να υποφέρη περισσότερο την αμφιβολία του. Εβιαζόταν να μάθη και τη δική του μοίρα, ν' ακούση του συρμάτου τη φωνή, αν θα λαλήση κλάγγασμα χαράς ή νεκροσήμασμα; Αλύπητα έσπρωξε τον κόσμο ζερβόδεξα, ανέβηκε δυο — δυο τα σκαλιά, έφτασε με κόπο εμπρός στη θυρίδα κ' ερώτησε με ολότρεμη φωνή:

     — Για τον «Αρχάγγελο»… το μπάρκο… μην ακούσατε τίποτα;

     — Τίποτα· του άπαντα ξερά ο τηλεγραφητής.

     — Τίποτα! πώς είνε δυνατόν; Ξαναρωτάει. «Αρχάγγελο» το λεν έχει φιγούρα δέλφινα… έχει στα μεσανό κατάρτι κόφα• Σπετσιώτικο χτίσιμο.

     Και κολλά περίεργα τα μάτια στου υπαλλήλου το πρόσωπο, αφτιάζεται προσεχτικά τους κρότους που βγάζει ξερούς, συγκρατητούς σαν οδοντοχτύπημα κρυομένου η μηχανή. Τα σωθικά του λαχταρούν, φεύγουν τα σανίδια από τα πόδια του· λιποθυμίας αύρα τον περιζώνει παντού. Μα δεν την παραιτά καθόλου τη θέσι του· δεν αφίνει στιγμή από τα μάτια τον ζωντανόν καθρέφτη του. Τέλος σηκώνει εκείνος τα μάτια, τον καλοκυτάζει μια στιγμή και λέγει με φωνή αδιάφορη:

     — Ναι... «Αρχάγγελος». Εχάθηκε στο τάδε μέρος της Ρούμελης· εκόπηκε στα δυο· Η πρύμη του ερρίχθηκε στους βράχους με δυο παιδιά μέσα… Τα παιδιά είνε ζωντανά.

     Ζωντανά! Αναστηλώνεται ο καπετάνιος στα πόδια του· διώχνει το βάρος από τα στήθη του· χαρά γλυκοδροσίζει την ψυχή του.

     — Τα ονόματα; λέγει στον υπάλληλο με τρυφερή φωνή σαν χάδι· δεν μπορούμε τάχα να μάθουμε τα ονόματά τους;

     — Πέτρος και Γιάννης· του απαντά σε λίγο με πλάνα έκφρασι ο υπάλληλος.

     Δόξα σοι ο θεός! Πέτρος και Γιάννης, είνε τα ονόματα των αδερφιών του. Ζωντανά λοιπόν και τα δυο. Ζωντανά εκείνα· θρίμματα τ' ολοκαίνουργο σκαφίδι! Δεν πειράζει· πάλι δόξα σοι ο Θεός! Ας ζήσουν και φτιάνουν άλλο μεγαλείτερο και ομαρφώτερο. Φιλεύει ανοιχτόκαρδος πέντε πούρα τον υπάλληλο· δίνει ένα μετζήτι κέρασμα στον υπηρέτη· παρηγορεί γλυκομίλητος τα θλιμμένα πρόσωπα: — Δεν είνε τίποτα· όλοι καλά είνε· όλα καλά! Μα το ποτήρι της χαράς αμέσως θέλει να το κενώση ολάκερο. Δεν θέλει να βλέπη τίποτα σκοτεινό στην πρόσχαρη εικόνα της ζωής του.

     — Ποιας ηλικίας τάχα να είνε τα παιδιά; ρωτά πάλι.

     Εκείνος σκυθρωπάζει: Μα τον παρασκότισε! Γύρω του ακούονται φωνές ανυπόμονες· σπρώχνει ο ένας τον άλλον· θέλουν να τον βγάλουν από τη θυρίδα. Έμαθε πως ζουν τ' αδέρφια του· δεν τον φτάνει; Είνε και άλλοι που λαχταρούν για τους δικούς των, που δεν ξεύρουν καθόλου τι γίνονται. Ας μάθουν κ' εκείνοι κάτι τι! Αλλά εκείνος εγωιστής δεν παραιτεί καθόλου τη θέσι του. Άνοιξε μια τη χρυσελεφαντένια πύλη της ζωής, θέλει και ν’ απολαύση το μάτι του.

     — Ποιας ηλικίας τάχα; ξαναρωτά λογέλαστος.

     — Δέκα - δώδεκα χρονών του απαντά εκείνος σκυμένος στη μηχανή του.

     Πάλι τον πλακώνει απελπισία. Τ' αδέρφια του δεν είνε τόσο μικρά. Είνε από εικοσιπέντε και απάνω. Σκυθρωπός, ετοιμοδάκρυτος αφίνει τη θέσι του, κατεβαίνει τις σκάλες, βγαίνει από την αυλή, παίρνει το βαποράκι και φτάνει στα Θεραπειά. Από εκεί μ' έν' άλογο φτάνει στον Άγιο Γιώργο, παίρνει την ακρογιαλιά. Τα μάτια του ομπρίζουν· κλαίνε και κλαίνε αστείρευτα. Ο ήλιος ψηλά παιγνιδίζει ακόμη σε ζαφειρένιον ουρανό. Δίπλα η θάλασσα λίμνη ακύμαντη απλώνεται ως τα ουρανοθέμελα· εμπρός η γη ανθοσπαρμένη μοσχοβολά. Και όμως η ακρογιαλιά του δείχνεται πλατύ νεκροταφείο από άκρη σε άκρη. Κάθε της βράχος κ' ένα νεκροκρέββατο. Τριγύρω φθορά και μούχλα. Καράβια κομματιασμένα, βαρκούλες μισοσπασμένες, σχοινιά, κατάρτια, φιγούρες, πανιά, εικονίσματα, παδέλες, πιάτα, λιβανιστήρια, πυξίδες, χρυσόξυλα. Και μαζί χέρια, πόδια, κορμιά δίχως κεφάλια, κεφάλια δίχως κορμιά, κενά καύκαλα, τρίχες χωμένες στις ρωγμές, μυαλά στουμπισμένα στην πέτρα. Κάποια κινητή πόλις επροσόχθισε, νομίζεις εκεί, εσκόρπισε κάτω από το αυστηρό βλέμμα του Θεού και απονεκρώθηκεν η ζωή και ο πλούτος της. Ένα τρεχαντηράκι, ομορφοφτιασμένο, άγγελος επρόβαινε με πανιά και ξάρτια, λέγεις και αρμένιζεν ανάερα. Και όμως ήταν πεταγμένο στην κορφή ενός βράχου και ήσαν τ' ακανόνιστα δόντια των πετρών επίβουλα χωμένα μέσα στα ξύλα της καρίνας του· και ήσαν τα ξύλα της καρίνας του απελπιστικά σφιλιασμένα μέσα στα λακκώματα και τις σχισμάδες της πέτρας. Ούτε νερό ούτε άνεμος ημπορούσε να περάση αποκεί. Κ' ένα σκυλί στην πρύμη δεμένο εγύριζε μάτια κατακόκκινα, εδάγκωνε τα ξύλα, έτρωγε την αλυσίδα του, άρπαζε κ' ετράβα με πάθος την ουρά και το νερό κυτάζοντας αλύχταγε και αλύχταγε, σαν να το έβριζε που τ' άφησεν ακόμη ζωντανό, αφού τ' αφεντικά του τ' άρπαξεν ο ρούφαλας.

     Έκαμε ακόμη μερικά βήματα ο καπετάν Ξυρίχης και άξαφνα ευρέθηκεν εμπρός στο μπάρκο του. Έπρεπε να είνε δικό του ξύλο, να του μιλήση στην ψυχή για να το γνωρίσουν τα μάτια του στην κατάστασι που ήταν. Ούτε κατάρτια, ούτε πανιά, ούτε σκαφίδι απόμενε πλέον. Μόνον η πρύμη του κ' εκείνη ξεσκλισμένη, εκρατιόταν απελπιστικά σε δυο χάλαρα. Και γύρωθέ της πικρή νεκροπομπή άλλα ξύλα σκορπισμένα, κουπιά και άρμενα· άλλες καρίνες φαγωμένες· άλλα ποδόσταμα και σωτρόπια και σταύρωσες. Και ακόμη γύρωθέ της άλλη πικρότερη συνοδεία! Βλέπει τον ναύκληρο νεκρό στο πλάγι· βλέπει τους ναύτες πέρα — δώθε σκορπισμένους, άλλους κολλιτσίδα επάνω στα χάλαρα, άλλους μισοσκεπασμένους με τον άμμο, άλλους παιγνίδι του νερού, δαρμός και φτύμα του. Και απάνω στα τουμπανιασμένα πτώματα, στα πρόσωπα τα χασκογέλαστα και αναμπαιχτικά, τα όρνια καλοκαθισμένα εβύθιζαν το ράμφος στη νεκρή σάρκα, έτρωγαν κ' εμασούσαν λαίμαργα και μόλις στον κρότο του επέταξαν κράζοντας, σαν να διαμαρτύρονταν που τα ενόχλησε στο πλούσιο φαγοπότι.

     Αρχίζει τόρα φριχτότερο του καπετάνιου το βάσανο. Τα ξένα εκείνα πτώματα δείχνουν ολοφάνερα πως κοντά βρίσκονται και τα δικά του. Θέλει να δράμη, να ερευνήση παντού και όμως δεν τολμά. Κάτι τι μέσα τον κρατεί, τα πόδια του καρφώνει εκεί στ' αχνάρια του. Ο πόθος όμως ισχυρότερος τον σπρώχνει εμπρός, πάει και ψαχουλεύει ένα με το άλλο και τέλος βρίσκει ασούσουμα και τ' αδέρφια του. Το ένα κείτεται με το κεφάλι συψαλιασμένο· το άλλο έχει και τα δυο πόδια κομμένα στα γόνατα. Αν δεν του το έλεγεν η ψυχή, βέβαια δεν θα τ' αναγνώριζαν τα μάτια του, όπως και το μπάρκο. Αλλά του το είπε και τα καλογνώρισεν ευθύς. Και τότε τα μάτια του εστείρεψαν· ούτε δάκρυα βγάζουν ούτε σπαρταρούν. Τη θάλασσα μόνον κυτάζουν αυστηρά, πεισμωμένα και άξαφνα ο γρόθος σηκώνεται και πέφτει με ορμή, που λέγεις ανατρόμαξε κ' επισωπάτησεν εκείνη φοβισμένη.

     Έπειτα, σκύφτει και γλυκοφιλεί τ' αδέρφια του· χαϊδεύει τους τα χτυπημένα κορμιά ανάλαφρα, σαν να φοβάται μην τα ξυπνήση· κάτι τους ψιθυρίζει μυστικά στο αυτί, θέλεις παρηγοριά, θέλεις μακρυνήν υπόσχεσι. Έπειτα με τον λάζο αρχίζει και σκάφτει τον τάφο τους. Επαιδεύτηκε κάπου μιαν ώρα στον άμμο. Τον άνοιξε καλά· απίθωσε πρώτα τ' αδέρφια, έπειτα τον ναύκληρο, κατόπιν τους ναύτες, εκύλισεν απάνω πέτρες και χάλαρα. Έπειτα έπιασε πάλι τη στράτα του κ' έφτασε στα Θεραπειά· βρίσκει το βαπόρι, έφτασε πάλι στο μπάρκο.

     — Έτοιμα; ρωτά τον γραμματικό.

     — Έτοιμα.

     — Φόρα την άγκυρα.

     Και ο καπετάν Ξυρίχης αμίλητος, σκυθρωπός έπιασε τη θέσι του στο κάσαρο κ' εξακολουθήσαμε το ταξείδι.

ooO0Ooo

από τα Λόγια της Πλώρης, 1889

Referència:

Karkavitsas, Andreas.
«Naufragis».
(Ναυάγια)
Traducció: Íñiguez Rodríguez, Enrique.
Lo Càntich. N.26.
Gener - Març, 2015
DL B.42943-2011
ISSN: 2014-3036 26>
EAN: 9772014303002 26>